Pandemik hastalık, Dünya genelinde yaşayan insanların sağlığını tehdit eden bulaşıcı hastalıklara verilen bir isimdir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) tarafından ilan edilir.

Koronavirüsün yayılma hızına ve insan sağlığı üzerindeki etkisine bakıldığında, genel çapta koruyucu önlemlerin artırılmasını sağlamak amacıyla pandemi ilan edilmiştir.

Son yirmi yılda dünya genelinde çok sayıda ciddi enfeksiyon hastalıkları salgınları görüldü. Ebola, domuz gribi, kuş gribi salgınları, önemli örnekler olarak sayılabilir. Günümüzde hava, deniz ve kara ulaşımı, giderek artan oranlarda genişlemeye devam ediyor. Gerekli önlemler alınmadığında, pandemilerin eskiye oranla daha geniş kitleleri etkileyeceği ve daha çok sayıda ölümlere yol açacağı kuşkusuzdur.

* * *

Salgınlar, kişisel hijyen, aşılama ve diğer önlemlerle, tahmin edilen rakamların altında bir seyre girebilir. Böyle bir görüntü "bak salgın çıkmadı" nın kanıtı değil, yapılan eylemlerin yerinde olduğunun bir göstergesidir. En tehlikeli yaklaşım, "bekleyelim bakalım, ortalık kötüleşirse bir şeyler yaparız" yaklaşımıdır. Bu " kötü" noktaya gelindiğinde iş işten geçmiş olacaktır. O durumda yapabileceğiz pek fazla şey kalmayabilir.

Pandemik grip, yeni başlayıp gelişen bir salgın olduğundan, özellikle mevsimsel griple yapılacak bir karşılaştırma yanlış yorumlara ve sonuçlara neden olabilir. Mevsimsel grip en öldürücü olarak 65 ve üzeri yaş grubunu etkilemekte, pandemik grip ise genellikle 50 yaş altı yetişkinlerde görülmekte...

Pandemik gribe karşı geliştirilen aşılara özellikle hekimlerden kaynaklanan olumsuz bir tutum da söz konusu… "Aşının gönül rahatlığıyla kullanılabilmesi için 4. faz çalışmanın tamamlanması gerekir" diyenler var. Yeni ilaç ve aşı gibi ürünlerin kullanımı ile ilgili yapılan klinik çalışmalar dört evrede yapıldığı doğrudur.

Kısaca özetlersek:

Faz 0 Preklinik Çalışmalar: Geliştirilen ilacın deney hayvanlarında ya da insanlarda mikrodozlar halinde uygulanması.

Faz 1 Çalışmalar: İlacın özellikleri ve etkileri az sayıda sağlıklı gönüllüde araştırılır. Ana amacı güvenliliktir.

Faz 2 Çalışmalar: İlacın etkili doz sınırları, yarar ve güvenilirliği az sayıdaki hastada araştırılır. Ana amacı etkinlik ve güvenirliliktir.

Faz 3 Çalışmalar: Birinci ve ikinci aşamayı geçen ilaçlar daha geniş bir toplulukta denenir ve etkinliği araştırılır. Ana amacı etkinliğin kanıtlanması ve yan etkilerin izlenmesidir.

Faz 4 Çalışmalar: İlk 3 aşamayı geçen ilaçlar ruhsat alır ve pazara verilir. Bundan sonra yapılan her türlü çalışma 4. faza aittir.

Dördüncü evrede ürün zaten aktif olarak toplumda yaygın olarak kullanıldığından, sonuçlara göre ürün ya güvenli bir kimliğe bürünür, ya da kimi durumlarda yasal düzenleyici kurum tarafından yasaklanır.

Bu nedenlerle, "aşı güvensiz, yapılmasında sakıncalar var" tartışması, klinik çalışmalar hakkında yeterli bilgi sahibi olmayan kişilerin kafa karıştırma gayretinden öteye geçmeyecektir..

Her şeyden önce, pandemik aşıların güvenliği ve etkinliği her şeyin üstünde geldiğinden, hiçbir yasal kurum güvenliğinden kuşkulanılan bir aşıya onay vermeyecektir. Aşı piyasaya çıkmadan, uygulamaya geçmeden 4. evre klinik çalışmanın yapılması olanaksızdır. Pandemi aşısının güvenliği konusunda DSÖ'nün ne dediğine kulak vermekte yarar vardır.

Pandemiye karşı savaş, tek bir kişinin, tek bir bakanlığın ya da tek bir kuruluşun savaşı değil, toplumun her kesiminin güçlerini bir araya getirmesiyle vereceği bir savaştır.

Aşılar ve antiviral ilaçlar bu pandemiye karşı savaşta elimizde olan en önemli silahlardır.

Kaynaklar:

1- Pandemik Enfeksiyonlar ve Seyahat/ Orhan YILDIZ*Enfeksiyon Hastalıkları ve Klinik Mikrobiyoloji AD, Erciyes Üniversitesi Tıp Fakültesi, Kayseri

2- Doç. Dr. Ümit Kartoğlu, Halk Sağlığı Uzmanı, Dϋnya Sağlık Örgϋtϋ Bilimsel Danışmanı

3- Prof. Dr. Yağız Üresin, Dr. Belen Terlemez/ İTF Tıbbi Farmakoloji A.B.D. Klinik Farmakoloji B. D.